Wednesday, April 15, 2009

Portuguese : Tetum

Português : Tétum
Portugés : Tetun 
a (pron.) nia a ba abelha bani abóbora lakeru abraçar hakohak abrir loke abundante buras acabar de foin acabar halo hotu, ramata acadiro akadiru acariciar hamaus acção f. hahalok acender sunu acerca de kona-ba achar hetan aclamar haklalak acne f. oin-merik acocorar-se saro.o acordar vt. fanun acordar vi. hadeer acostumar-se toman acrescentar tau tan actualmente daudaun açúcar masin-midar acusar du'u, masimidar adivinha ai-sasi'ik adivinho feto-si'ik advinhar si’ik afiado kro'at, meik afundar-se mout agitar liki agradecer fó neon, agradese agricultor to'os-na'in água bee água de coco nuu-been águia makikit agulha daun ainda sei ainda não seidauk ajoelhar-se tuku tuur, hakni'ak alavanca ai-suak alçar foti, hi'it aldeia knua alfaiate badain-faru alforreca anin-teen algum ruma alguns balu alho liis-asu ali iha ne'ebá alicate besi-kakatua, besi-laknabit alma klamar alma de morto matebian almofada xumasu, kluni alto aas alto (pessoa) ain-aas amachucar fai amanhã aban amanhecer rai-mutin amar hadomi amarelo kinur amargo moruk amarrar kesi amarrotar hakurut amassar de'ut ameaçar ameasa, tatera amendoim fore-rai amido bare amigo belun amo amu amor domin ananás ai-nanas anca kidan ancinho ai-knaar andar la'o anel kadeli animal balada ano tinan anoitecer rai-nakaras anona ai-ata nona, ai-nona antecipadamente nanis anteontem horibainrua antepassado beiala antes (adv.) uluk antes de molok antes de tudo ulukliu, uluknanain, uluklai antigo antigu, lakin anular kasu anzol kail apagar hamate apagar-se mohu apalpar lamas apanhar kaer apanhar do chão hili aparar teri aparecer mosu apenas de'it apertar buti, kumu apodrecer-se dodok apoiar-se sadere apostar taru apunhalar suku aquele ne'ebá aqui iha ne'e arame kabat (kawat) aranha labadain arar fila rai araruta ai-raruut arco (de setas) rama arco-íris baur areca bua areia rai-henek arraia hai arrancar fokit arranhar kamat arrastar-se dolar arremessar tiha arrepender-se hanoin-hikas arrogante foti-an arrotar saeru arroz cozido etu arroz em casca hare arroz sem casca foos arrozal natar artesão badain árvore f. ai-hun as (pron.) sira asa liras áspero krukut assar tunu assar em bambu tukir assim nune'e, hanesan ne.e assoalhar habai assobiar hakfuik ata (fruta) ai-ata atar kesi atravessar hakat avarento karak-teen ave f. manu-fuik avô m. abó-mane, bein avó f. abó-feto, bein-feto azedo siin azul azúl, biru bainha de espada knuan baixar vt. hatún baixar vi. tun baixo kraik baixo (pessoa) ain-badak balançar boi balde knaban bambu au bambu fino fafulu banana hudi banhar-se hariis barata ehas, ataúdu barato folin-kmaan barba hasan-rahun barco ró barranco rai-olat barriga kabun barrote ai-knotak barulho tarutu bastante natoon batata fehuk-ropa batata doce fehuk-midar bater baku bater-se baku malu baú ai-balun bêbado lanu bebé labarik beber hemu beberrão lanu-teen beiço ibun-kulit, nunun beijar re’i beira-mar tasi-ibun beiro bero beliscar ku'u belo kapás, kmanek bengala ai-tonka bens m.pl. sasán beringela karuuk bétele malus bexiga mamiik bicho kutun bigodes ibun-rahun bigorna tanara bilha kusi bílis f. horun bispo amu-bispu boa sorte f. rahun-di'ak boca ibun bocejar maas bochecha hasan boiar namlele bolor kulapur, utur bolsa kohen bom di'ak borboleta kukulai, kopukopu botão (rebento) ai-tubuk braço liman branco mutin bravo fuik brejo kolan brigar haksesuk brincar halimar bruxa buan búfalo karau buraco rai-kuak cabaça babuar cabana bangasál, klobor cabeça (ulun-) fatuk cabelo fuuk cabra bibi cabreiro bibi-atan caçar duni caçar (animais) soro, duni asu cacatua kakae cada ida-idak cadeira kadeira cadeiras f.pl. kidan café kafé cagar tee cair monu cal f. ahu calar-se nonook calcanhar ain-tuban calcar sama calvo ulun-molik cama toba-fatin camarão boek camim kamii caminho dalan camisa faru cana rota cana-de-açúcar tohu canção f. ai-knananuk candeia ahi-oan canja sasoro cansado kole cantar hananu, kanta cântaro lolo canto lidun cão asu capim hae cara oin caracol kudaku, babuku caranguejo kadiuk careca ulun-molik carecer falta, mukit carne f. na'an caro (custoso) folin-aas caro (querido) doben caroço musan carregar tula carta surat carvão anar-fatuk carvão de madeira ahi-latun casa uma casaco faru-manas casar-se kaben casca ai-kulit castanho kor-kafé, kmeak castigar kastigu casuarina ai-kakeu catana katana catorze sanulu-resin-haat catupa katupa cauda ikun caule kain cavalo kuda cavar ke.e caveira ulun-ruin caverna fatuk-kuak cavilha ain-fukun cavilhar kusa cebola liis cedo sedu, saan cego matan-delek celha matan-fulun cem mil tokon cem, cento atus cento e cinco atus-resin-lima centopeia lali'an centro klaran cepo ai-knotak cera lilin cerca lutu cérebro kakutak certo tebes cervo bibi-rusa cesto raga, ta'an cesto plano luhu céu lalehan céu da boca nanarak chá m. xá chaga kanek chaleira buli chama ahi-lakan chamar bolu chapéu xapeu chapéu cónico tudón charco debu chato belak; bitak chávena xikra chegar to.o cheio nakonu cheirar vt. horon cheirar vi. iis cheirar mal dois chifre dikur chorar tanis chumbo makdadi chupar xupa, mo.at chuva udan cicatriz f. fitar cidade f. sidade, kota cigarra leka cigarra sigarra cimo tutun cinco lima cinquenta limanulu cinta knotak, sintura cinto futu-kabun cintura sintura, knotak cinzas f.pl. ahi-kadesan cinzento malahuk, sinzentu círculo le'u circundar hale'u civeta laku claro momoos, moon cobra samea cobra verde samodo cobre riti cobrir taka coco nuu codorniz f. fafiur, kiukae cogumelo kulat coisa buat coitado kasian cola ritan colar de coral morteen colar-se belit colher kanuru colidir fai malu colo hitin coluna ai-riin coluna vertebral kotuk-ruin, takruik com ho, hodi comandar haruka começar hahú, komesa começo hun comer han comichar katar comida hahán, ai-han como (prep.) hanesan, nu'udar como (adv.) oinsá compadecer-se sadi'a companheiro maluk comprar sosa comprido naruk concha sipu concha de sopa knedok concubina kamarua, nona confuso bilán consertar hadi'a constipação f. inus-metin contar sura contar (relatar) konta, haktuir contente haksolok conto ai-knanoik convidado bainaka convidar tene copa de árvore ai-leten copo kopu coração fuan corajoso aten-barani coral ahu-ruin corcovado bonko, kruduk corcunda bonko, kruduk corda tali corno dikur coroa-crescente kaebauk corpo isin (-lolon) correr halai correr suli cortar ko'a cortar de pancada saki cortar destacando tesi cortar em fatias laba, tilak coruja kakuuk corvo kauá coser suku costa tasi-ibun costas f.pl. kotuk costelas knosen-ruin costume lisan cotovelo sikun coxa ain-kelen coxo ain-aat, kude'ik cozer te’in, da’an cozer a vapor kukus cozido tasak cozinha dapur cozinhar te.in crer fiar criada feto uma-laran criado mane uma-laran criança kosok-oan cristão sarani crocodilo lafaek cru matak cu kidun cuidadoso matan-moris culpar duu cume tutun cumprir hala'o cunhado rian curral luhan curto badak curvar-se hakru'uk cuspir tafui cuspo kabeen dança bidu dança de mulheres tebedai danificar halo aat dar fó dar à luz hahoris dar um pontapé tebe dar uma bofetada basa de novo fali, filafali de repente tekitekir de hosi decidir tesi lia décimo dasanaluk dedo liman-fuan dedo anular limanfuan-kadeli dedo do pé ain-fuan dedo indicador limafuan-hatudu dedo médio limafuan-klaran dedo mínimo limafuan-ki'ik defender sori, defende defumar tamun deitar (fora) soe deixar husik dele, dela nian deles, delas (adj.) sira-nia deles, delas(pron.) sira-nian delicado lotuk delirar mangame demasiado resik dente nehan depois hafoin, tuirmai, liutiha depois de amanhã bainrua derramar fakar desaparecer lakon desbotar kór-mohu, more descarregar hatún nahan desde hori desdita rahun-aat desligar kore desmaio oin-nakukun desmoronar sobu despejar fui despertar fanun despir kolu desprezar hakribi destruir halakon Deus Maromak deveras duni devolver fó-fali dez sanulu dezanove sanulu-resin-sia dezasseis sanulu-resin-hitu dezoito sanulu-resin-ualu dez mil reben dia m. loron diarreia tee-been, kabun-solur dificuldade f. susar diligente badinas dinheiro osan direita kuana, loos direito loos dívida tusan dividir fahe dizer hatete, dehan dobrar hikar doce midar doença moras doente isin-moras doer moras dois rua domesticado maus domingo loron-domingu dono de casa uma-na.in dor f. moras dor de cabeça f. ulun-moras dormir dukur, toba dorso kotuk doze sanulu-resin-rua duro toos e no, ho, i é que mak, maka é que...? ka lae? ele, ela nia eles, elas sira em iha em breve laoras embora (conj.) maski, biar, embora embrulhar falun emprestar fó-empresta empurrar dudu encomendar hameno encontrar hetan enfileirar hakadak enganar lohi engasgar nisik engolir tolan enguia tuna enjôo laran-sa.e enrolar lulun enroscar bobar enrugar hakurut enrugar-se namkurut ensaiar koko ensinar hanorin ensopar hoban entalar habit enterrar hakoi entornar fakar entrar tama entregar entrega, saran entupir tiba enviar haruka enxuto maran erguer harii erro sala erva du'ut ervilha tunis escada eskada escada de mão odan escamas kikit escangalhar harahun escolher hili esconder subar escorpião sakunar escorregar nakdoras escravo atan escrever hakerek escudo (arma) kalili escuridão rai-nakukun escutar rona esforçar-se haka'as an esfregar kose esmagar fai espada surik espalhar kari, lekar espalhar-se namkari, naklekar espelho lalenok, espellu esperar hein espesso mahar espetar tuu espiar hafuhu espiga fulin espingarda kilat espinhas oin-merik espinho ai-tarak espirrar fani esposa feen espreitar hafuhu espremer hanehan espuma furin esquecer haluha esquerdo karuk esse ne.e estaca de cavar badi estanho kaleen estar hela estar aberto nakloke estar com fome hamlaha estar com sede hamrook estar com soluço motok estar de acordo lia-ida estar de pé hamriik estar deitado latan estar farto bosu estar sentado tuur este ne.e esteira biti esticar lolo estirar nahe estrada dalan-inan estrangeiro malae, ema raiseluk estreito kloot estrela fitun estúpido beik eu ha.u eucalipto ai-bubur excremento teen expedir tatoli exterior li'ur extrair losu extremamente lahalimar faca tudik falar ko'alia falso bosok faltar falta, mukit família umakain fantasma m. rai-na'in farelo uut faringe f. tatolan fazer halo fazer cócegas kili fazer dar voltas dulas fé f. fiar febre f. isin-manas fechar taka fécula bare feijão bravo koto feijão fore feio oin-aat feiticeiro matan-dook feitiço maninga, abanat fel horun felicidade f. solok fêmea -feto fêmea (animal) -inan fender fera ferro besi ferver vt. nono ferver vi. nakali festa festa, loron-boot feto kabura fiar ti'i ficar hela ficar admirado hakfodak fígado aten filha oan-feto filho oan-mane fim rohan finalmente ikusliu, ikusmai fingir finje, hakfudik fino mihis fio kabas-lahan firme metin fitar fihir flauta kafu'i, fu'i, huu flecha rama-isin flor ai-funan floresta ai-laran fluir suli flutuador bero-liman flutuar namlele fogo ahi folha ai-tahan força forsa, kbiit formiga branca mirain formiga nehek formoso kapás, kmanek forno ahi-matan forte maka.as, forte fósforos ahi-kose fraco fraku fragrante morin frigideira taxu frio malirin fritar sona fronteira rai-ketan fruta-pão kulu (-tunu) fruto ai-fuan fuligem f. sanametan fumo ahi-suar fundo hun fundo kle.an furacão anin-fuik furtar na'ok furúnculo fisur gafanhoto lalaek gajo buatamak galho ai-sanak galo manu-aman ganhar manán garça maliboo garfo garfu garganta kakorok garrafa botir gasto bosan gato busa gaveta gaveta gêmeo oan-kaduak gemer halerik, hahihik generoso laran-luak gengibre ai-lia gengiva nehan-isin, niran genro mane-foun girar fila, hafila goela tatolan goiaba goiabas golpear dere, tuku goma bare gondão hali gongo tala, teu gordo bokur gostar de gosta gotejar turu grande boot grão musan grávida kabuk grilo grilu, kela gritar hakilar grupo lubun gruta fatuk-kuak guarda-chuva m. sombrelu; salurik guardar rai guardar rancor (rai) kuna guerra funu guerreiro asuba.in guloso kaan-teen há liubá há muito horiuluk habitualmente baibain haste f. kain haver iha herança liman-rohan hipócrita laran-makerek história ai-knanoik hoje ohin homem mane hora oras horta to.os hortaliça modo hortelã f. karuda humilde haraik-an idade f. otas igreja uma-kreda ilha nusa, rai-kotun imagem f. imajen, ilas imediatamente kedas impedir hakahik inchar (-se) bubu incitar soran inhame talas inimigo funu-balun inserir hatama insultar tolok, tarata inteiro tomak interior laran intervalo leet intestinos tee-oan invejoso laran-moras inverno tinan, udan-boot ir bá irmã (de homem) feton irmã mais nova alin-feto irmã mais velha biin irmão (de mulher) naan irmão mais novo alin irmão mais velho maun já ona jaca kulu-naka janela janela jarra lolo jejuar halo jejún, hadera an jibóia fohorai joelho ain-tuur jovem nurak, foin-sa'e juntar tutan juntos hamutuk jurar hotar lábio ibun-kulit, nunun lado sorin ladrão na'ok-teen lagarta ular lagarto lafaek rai-maran lago bee-lihun lágrima matan-been lama tahu lamber belo, lambe lâmpada ahi-oan lança diman langotim kafoli laranja sabraka largo luan latir hatenu lavar fase legumes verdes modo-tahan leite susubeen leite de coco santan lembrar-se hanoin-hetan leme kamudi lêndea utu-tolun, lisak lento neineik leque kakehe ler lee lesma-do-mar manabe, seuk levar lori, hodi levar à cabeça tutur leve kmaan libelinha bee-na'in ligar futu ligar tutan ligeiro kmaan lima derok-masin limão derok limpar hamoos limpo moos lindo furak língua (órgão) nanál língua(linguagem) lian, dalen liso kabeer listrado makerek livre livre livro livru lodo tahu logo orasida loiro fuuk-balanda loja loja, xina-uma longe dook louco bulak louvar hahii lua fulan lugar fatin luto lutu luz f. naroman má sorte f. rahun-aat maca hadak macaco lekirauk machado baliu macho -mane macho (animal) -aman macio mamar madeira ai madrugada rai-naroma maduro tasak mãe f. inan magro krekas mais liu, tan, liután malária bee-doko mamar susu manco ain-aat, kude.ik mandinga maninga, abanat mandioca ai-farina manga faru-liman manga (fruta) haas manhã dadeer manso maus manteiga manteiga mão f. liman mar tasi maré f. meti margem f. ninin marido la'en martelo martelu, besi-tanutuk mas maibé, mais mascar nata mastigar nata matar oho mato ai-laran mau aat me ha.u medicamento ai-moruk medir sukat meio klaran meio-dia loro-natutun mel bani-been melancia pateka melão babuar-lotuk mente f. neon mentira lia-bosok mercado basar mergulhar luku mês fulan mesa meza mesmo (adj.) oin-ida de'it mesmo (pron.) rasik metade balun meu (adj.) ha'u-nia meu (pron.) ha'u-nian mexer book mijar mii mil rihun milho batar mim ha.u minhoca lalatik-rai miolos m.pl. kakutak misturar kahur moeda doit moer tetak mofo kulapur, utur mole mamar moleirinha baboton, fuhur molhado bokon monco inus-teen mondar faho, hafaho montanha foho montão butuk, bou morar horik morcego niki morder tata morno mamut morrer mate morto mate mosca lalar mosquito susuk mostrar os dentes fekir mostrar hatudu mudo monok muitas vezes beibeik muito tempo kleur muito barak muito + adj. ... tebetebes mulher f. feto mundo (mundu-) raiklaran murchar namlaik murmurar botu-botu muro baki musgo lumut nadar nani não lae não + verbo la não + substant. la.ós não + imperativo keta, labele não é preciso lalika não maduro matak não muito ladún nariz inus nascer moris mai náusea laran-sa'e navio ró-ahi neblina abuabu, rai-abu negar heli lia neto bei-oan névoa abuabu, rai-abu ninho manu-knuuk nó fukun nobre dato noite f. kalan nome naran nono dasiak nora feto-foun nós, nos (excl.) ami nós, nos (incl.) ita nosso (adj., excl.) ami-nia nosso (adj.,incl.) ita-nia nosso (pron., excl.) ami-nian nosso (pron.,incl.) ita-nian notícia lia-foun nove sia noventa sianulu novo foun novo nurak nu tanan, isinmolik nuvem f. kalohan o (artigo) ne.e o (pron.) nia o que sá, saida obedecer halo tuir obrigar haka.as obstruir hanetik, hatau obter hola odiar odi oitavo daualuk oitenta ualunulu oito ualu óleo mina olhar hateke olhar fixo fihir olho matan olhos azúis matan-balanda ombro kabaas onda laloran onde iha ne'ebé ontem horisehik ontem à noite horikalan onze sanulu-resin-ida ordenado kolen, saláriu orelha tilun-tahan órfão oan-kiak órgãos genitais moen orvalho mahon-been os (artigo) sira-ne.e os (pron.) sira osga teki osso ruin ou ka ouro osan-mean outro seluk ouvido tilun ouvir rona ovelha bibi-malae ovo manu-tolun padiola hadak padre amlulik padrinho aman-sarani pagar selu pai aman pai adoptivo aman-hakiak país rain palácio kadunan palato nanarak palavra liafuan pálido oin-kamutis palma liman-tanen palmeira tali-hun palpebras matan-kulit paludismo bee-doko pandano hedan panela sanan pano hena pântano kolan pão paun papagaio loriku papaia ai-dila papel surat-tahan para ba para (conj.) atu, hodi para não labele, keta paralisado matek parar vt. hapara parar vi. para pardal de arrozal manu-liin parecido oin-hanesan parede f. didin parente maluk, parente parir hahoris parte balun parte inferior okos partir silu partir em dois hakotu partir em dois kotu passadiço ai-lalete passar liu pássaro manu-fuik pato manu-rade, patu pau ai-dona paz f. dame pé ain pecado sala pedaço baluk, pedasuk pé-de-cabra bibi-ain pedir husu pedir emprestado lori-empresta pedra fatuk pegada ain-fatin peidar hosu peito hirus-matan peixe ikan pele f. kulit pelo fulun pena (de ave) manu-fulun pender tabelen pendurar tara peneira lafatik penhasco rai-monu, rai-tatinis pénis lasan, uti pensar hanoin pente sasuit pentear sui pepino pepinu, kaha pequeno ki.ik, ki'ikoan percevejo nati, sale perder lakon perdoar fó-perdua perfume mina-morin perguntar husu permitir fó lisensa perna ain pérolas mutisala perplexo bilán perseguir duni perto besik pesado todan pescoço knoruk pessoa ema petróleo mina-rai picar sona picar (moer) tetak pilão lesun, nesun pimentão ai-manas pingar turu piolho utu piolho da roupa katuma pirilampo kitilili, kibukibu pisar sama planície f. rai-tetuk plano belak; bitak plantar kuda pó uut pobre kiak poder vi. bele poder m. forsa, kbiit poeira rai-rahun polegar limafuan boot polvo kurita pombo pombu, falur pomo-de-Adão kakorok-fukun ponta rohan ponte f. ponte, jambata por hosi por causa de tan por que tansá, tanbasá pôr tau pôr de molho hoban pôr juntos harabat porco fahi porque tanba porta odamatan possuir soi pote kusi pouco uitoan pouco fundo klarek prata osan-mutin prato bikan precisar de presiza, kuran preço folin pregar hedi prego besi-kusar preguiçoso baruk-teen prejudicar halo aat preso dadur presunçoso loko-an preto metan primeiro dahuluk príncipe liurai-oan prisão kadeia, dadur-fatin procurar buka proibir bandu provar (líquidos) koko, timis provar (sólidos) koko, tamis pular haksoit pulga asu-kutun, mela pulmão aten-book pulseira buti-liman, kelu pulso liman-fukun punho liman-humur, nusu punir kastigu puxar dada quadril kidan qualquer naran ... ida, kualkér quando bainhira quanto hira quarenta haatnulu quarta-feira loron-kuarta quarto m. kuartu, tobi quarto adj. dahaat quatro haat que (conj.) katak que (pron.) ne.ebé quebrar tohar queimar sunu queira lai queixar-se kesar queixo hasan-hun, timir quem sé quente manas querer hakarak querido doben quinhentos atus lima quinta-feira loron-kinta quinto dalimak quinze sanulu-resin-lima rã f. manduku, kedo ra(s)par koi rabo ikun rachar fera rainha liurai-feto raiz f. abut ralhar haksi.ak ramo ai-sanak ranho inus-teen rapariga feto-oan rapaz mane-oan rápido lailais rasgar lees rastejar dolar rato laho ravina rai-olat realmente tebetebes rebento ai-tubuk receber simu recife meti-ulun recusar lakohi rede f. tiha redondo kabuar regozijar-se haksolok regra ukun-fuan rei liurai relâmpago rai-lakan relatar konta, haktuir relva du.ut remar hean resina ai-been resistir tuba rai respirar dada iis responder hatán reter satan reunir halibur rezar harohan, hamulak ribeiro dadalak, dolak rico riku, maksoik rim maksorin rio mota rir hamnasa riscar kasu roer ruu rola lakateu rolar duir rolha sulan rombo munuk, nakbetok roncar nakoron rosto oin roubar na.ok roupa hatais rua lurón ruim aat sábado loron-sábadu saber hatene sábio matenek saca karón sacerdote na'ilulik saco ka'ut sacudir liki sadio isin-di.ak sagrado lulik sagu akar sair sai sal masin salário kolen, saláriu salgado meer saliva kabeen saltar haksoit sândalo ai-kameli sangue raan sanguessuga susu-raan, matak santo lulik são isin-di'ak sapato sapatu sarão lipa sarão de mulher kampaña sarigueia meda sarna merik se se se não selae sebe f. lutu seco maran seda suta seguir tuir segunda-feira loron-segunda segundo (adj.) daruak segurar kaer seio susun seis neen seiva ai-been sela, selim selan, kuda-selin selvagem fuik sem lahó, laiha semana semana semelhante oin-hanesan semente f. fini sempre nafatin senhor na.i sentir sente separado oin-ketak separar haketak sepultar hakoi sepultura rate servir serbí, serve sessenta neenulu seta rama-isin sete hitu setenta hitunulu sétimo dahituk seu (adj.) nia, ninia seu (pron.) ninian sexta-feira loron-sesta sexto daneen si mesmo an significar katak, nia arti sim sin, loos sino sinu só de.it sobrancelha matan-fukun sobretudo liuliu sôfrego kaan-teen sofrer terus sogra inan-banin sogro aman-banin sol loro, loron, loro-matan sola do pé ain-tanen solteira feto-klosan solteiro mane-klosan sombra mahon; lalatak sonhar mehi sono matan-dukur sono (da cabeça) tilun-hun, kikir sonolento matan-dukur soprar huu, suut sorrir hatudu oin-midar sossegar hakmatek sovaco kalili-kuak sozinho mesamesak suar kosar subir sa'e sufocar nisik sujo fo'er suor kosar-been suportar tahan surdo tilun-diuk sussurrar bisibisi suster tane tábua ai-kabelak talhar taa talo kain talvez karik, kala tamarindo sukaer também mós tambor baba tanga kafoli tarde f. lo(k)raik tarde (adv.) tarde taro talas tarrafa dai tartaruga lenuk te ó tear atis tecer soru tecido hena tecto uma-kakuluk telhado uma-kakuluk tempo bain tempo tempu tenazes fpl. besi-kakatua, besi-laknabit tencionar atu tenro kosok tentar tenta, babeur ténue mihis ter iha ter de tenke ter medo ta'uk ter vergonha moe terça-feira loron-tersa terceiro datoluk terra rai tesoura kateri testa reen-toos testemunha sasin, testemuña testículo lasan-fuan teu (adj.) ó-nia teu (pron.) ó-nian tió tia inan-boot tigela manko tio aman-boot tipo (gajo) buatamak tirar com colher suru tirar hasai tirar losu tocar kona todo hotu, hotu-hotu tomar kaer toranja jambua torcer hois tornar-se sai toro ai-knotak torrar lalar torto kle'uk tossir me'ar trabalho serbisu, knaar trançar dalis traqueia kakorok-talin trazer lori, hodi trazer ao colo ko.us tremer nakdedar trempe f. lali.an trepadeira ai-nani três tolu trevas f.pl. rai-nakukun treze sanulu-resin-tolu trinta tolunulu tripas tee-oan triste laran-kraik trocado osan-rahun tronco ai-lolon trovão rai-tarutu, kukur tu ó tuaca tuak, tua-mutin tubarão ikan-gama, uu tubérculo kumbili turvo merak tutano dolen último ikus, dahikus ultrapassar hakur um ao outro malu um ida umbigo husar unha liman-kukun urina miin urinar mii ursinho-do-mar teon vaca karau-baka vagina hu'in, moe-fatin (respeito) vale foho-leet vários oin-oin, oioin vassoura ai-saar vazio mamuk veado bibi-rusa vedação f. lutu veia uat vela lilin-oan vela (de barco) laan velha ferik velho tuan velhote katuas vencer manán vender fa'an veneno venenu, morun vento anin ver haree verão bailoro verdade f. lia-loos verdadeiro loos, loloos verde modok, lumut, matak vergonha moe verme lalatik vermelho mean vertigens f.pl. oin-halai vesgo matan-kliir vespa dihi vestir hatais vez f. dala vida moris, vida vime oe vinagre tua-siin vinho tua vinte ruanulu vinte-e-cinco ruanulu-resin-lima vinte-e-um ruanulu-resin-ida vir mai virar fila, hafila virgem f. feto-raan visitar vizita, handii viúva feto-faluk viúvo mane-faluk viver moris vivo moris voar semo voltar fila (fali) vomitar muta vós, vos imi Vossa Excelência Ita-Boot vosso (adj.) imi-nia vosso (pron.) imi-nian voz f. lian vulcão rai-suut zangar-se hirus zombar de hasara

No comments:

Post a Comment