Wednesday, April 15, 2009

Tetum : Portuguese

Tetun :Portugés
Tétum : Português


aas alto
aat mau, ruim
aban amanhã
abanat feitiço, mandinga
abó-feto avó f.
abó-mane avô m.
abuabu neblina; névoa
abut raiz f.
ahi fogo
ahi-kadesan cinzas
ahi-kose fósforos
ahi-lakan chama
ahi-latun carvão de madeira
ahi-matan forno
ahi-naroman luz artificial f.
ahi-oan lâmpada, candeia
ahi-suar fumo
ahu cal f.
ahu-ruin coral
ai madeira
ai-ata nona anona
ai-ata ata (fruta)
ai-balun baú
ai-been seiva, resina
ai-bubur eucalipto
ai-dila papaia
ai-dona pau
ai-farina mandioca
ai-fuan fruto
ai-funan flor
ai-han comida
ai-hun árvore f.
ai-kabelak tábua
ai-kakeu casuarina
ai-kameli sândalo
ai-knaar ancinho
ai-knananuk canção f.
ai-knanoik conto, história
ai-knotak toro, cepo, barrote
ai-kulit casca
ai-lalete passadiço
ai-laran floresta, mato
ai-leten copa de árvore
ai-lia gengibre
ai-lolon tronco
ai-manas pimentão
ai-moruk medicamento
ain perna; pé
ain-aas alto (pessoa)
ain-aat coxo, manco
ai-nanas ananás
ai-nani trepadeira
ain-badak baixo (pessoa)
ain-fatin pegada
ain-fuan dedo do pé
ain-fukun cavilha
ain-kelen coxa
ai-nona anona
ain-tanen sola do pé
ain-tuban calcanhar
ain-tuur joelho
ai-raruut araruta
ai-riin coluna
ai-saar vassoura
ai-sanak ramo, galho
ai-sasi.ik adivinha
ai-suak alavanca
ai-tahan folha
ai-tarak espinho
ai-tonka bengala
akadiru acadiro
akar sagu
alin irmão mais novo
alin-feto irmã mais nova
alu almofariz f.
aman pai
-aman macho (animal)
aman-banin sogro
aman-boot tio
aman-hakiak pai adoptivo
aman-sarani padrinho
ameasa ameaçar
ami nós, nos (excl.)
ami-nia nosso (adj., excl.)
ami-nian nosso (pron., excl.)
amlulik padre, sacerdote
amu amo
amu-bispu bispo
an si mesmo
anar-fatuk carvão
anin vento
anin-fuik furacão
anin-teen lesma-do-mar
antigu antigo
asu cão
asuba.in guerreiro
asu-kutun pulga
atan escravo
aten fígado
aten-barani corajoso
aten-book pulmão
aten-boot corajoso
atis tear
atu para (conj.); tencionar
atus lima quinhentos
atus cem, cento
atus-resin-lima cento e cinco
au bambu
azúl azul
ba a, para; ir + verbo
bá ir
baba tambor
babeur tentar
baboton moleirinha
babuar cabaça
babuar-lotuk melão
babuku caracol
badain artesão
badain-faru alfaiate
badak curto
badi estaca de cavar
badinas diligente
baibain habitualmente
bailoro verão
bain tempo
bainaka convidado
bainhira quando
bainrua depois de amanhã
baki muro
baku malu bater-se
baku bater
balada animal
baliu machado
balu alguns
baluk pedaço
balun parte; metade; alguns
bandu proibir
bangasál cabana
bani abelha
bani-been mel
barak muito
bare amido, goma, fécula
baruk-teen preguiçoso
basa dar uma bofetada
basar mercado
batar milho
baur arco-íris
bee água
bee-doko paludismo, malária
bee-lihun lago
bee-na.in libelinha
bei'ala antepassado
beibeik muitas vezes
beik estúpido; ignorante
bein avô m.
bein-feto avó f.
bei-oan neto
belak chato, plano
bele poder
belit colar-se
belo lamber
belun amigo
berinjela beringela timorense
bero beiro
bero-liman flutuador
besi ferro
besik perto
besi-kakatua alicate, tenazes f.pl.
besi-kusar prego
besi-laknabit alicate, tenaz f.pl.
biar embora (conj.)
bibi cabra
bibi-ain pé-de-cabra
bibi-atan cabreiro
bibi-malae ovelha
bibi-rusa veado, cervo
bidu dança
biin irmã mais velha
bikan prato
bilán confuso, perplexo
biru azul
bisibisi sussurrar
bitak chato, plano
biti esteira
bobar enroscar; intrigar
boek camarão
boi balançar
bokon molhado
bokur gordo
bolu chamar
bonko corcovado, corcunda
book mexer
boot grande
bosan gasto
bosok falso
bosu estar farto
botir garrafa
botu-botu murmurar
bou montão
bua areca
buan bruxa
buat coisa
buatamak tipo, gajo
buatinak mulher f.
bubu inchar (-se)
buka procurar
bulak louco
buli chaleira
buras abundante
busa gato
buti apertar
buti-liman pulseira
butuk montão
da.an cozer em água
dada puxar
dada iis respirar
dadalak ribeiro
dadeer manhã
daderus barata
dadur preso
dadur-fatin prisão f.
dahaat quarto (adj.)
dahikus último
dahituk sétimo
dahuluk primeiro
dai tarrafa
dala vez f.
dalan caminho
dalan-inan estrada
dalimak quinto
dalis trançar
dame paz
daneen sexto
dapur cozinha
daruak segundo
dasanuluk décimo
dasiak nono
dato nobre
datoluk terceiro
daualuk oitavo
daudaun actualmente
daun agulha
debu charco
dehan dizer
de.it só, apenas
dere golpear
derok limão
derok-masin lima
de'ut amassar
di'ak bom
didin parede f.
dihi vespa
dikur corno, chifre
diman lança
doben caro, querido
dodok apodrecer-se
dois cheirar mal
doit moeda
dolak ribeiro
dolar arrastar-se, rastejar
dolen tutano
domin amor
dook longe
dudu empurrar
duir rolar
dukur dormir
dulas fazer dar voltas
duni asu caçar (animais)
duni caçar, perseguir
duni deveras
du.u acusar, culpar
du.ut erva, relva
ehas barata
ema raiseluk estrangeiro
ema pessoa
embora embora (conj.)
entrega entregar
eskada escada, escadaria
etu arroz cozido
fa'an vender
fafiur codorniz f.
fafulu bambu fino
fahe dividir
fahi porco
faho mondar
fai amassar, amachucar,
esmagar
fai malu colidir
fakar derramar, entornar
fali de novo
falta carecer, faltar
falun embrulhar
falur pombo
fani espirrar
fanun despertar, acordar
faru camisa
faru-liman manga
faru-manas casaco
fase lavar
fatin lugar
fatuk pedra
fatuk-kuak caverna
feen esposa
fehuk-midar batata doce
fehuk-ropa batata
fekir mostrar os dentes
fera rachar, fender
ferik velha
festa festa
feto uma-laran criada
feto mulher f.
-feto fêmea
feto-faluk viúva
feto-foun nora
feto-klosan solteira
feton irmã (de homem)
feto-oan rapariga
feto-raan virgem
feto-si.ik adivinho
fiar crer; fé f.
fihir fitar, olhar fixo
fila virar, girar
fila fali voltar
filafali de novo
fila rai arar
fini semente f.
finje fingir
fisur furúnculo
fitar cicatriz f.
fitun estrela
fó dar
fó lisensa permitir
fó neon agradecer
fo'er sujo
fó-empresta emprestar
fó-fali devolver
foho montanha
foho-leet vale
fohorai jibóia
foin acabar de
foin-sa.e jovem
fokit extrair, arrancar
folin preço
folin-aas caro (custoso)
folin-kmaan barato
foos arroz sem casca
fó-perdua perdoar
fore feijão
fore-rai amendoim
forsa força, poder
forte forte
foti alçar
foti-an arrogante
foun novo
fraku fraco
fuan coração; fruto
fuhur moleirinha
fui despejar
fu.i flauta
fuik bravo, selvagem
fukun nó
fulan lua
fulan mês
fulin espiga
fulun pelo
funu guerra
funu-balun inimigo
furak lindo
furin espuma
futu atar juntos, ligar
futu-kabun cinto
fuuk cabelo
fuuk-balanda loiro
garfu garfo
gaveta gaveta
goiabas goiaba
gosta gostar de
grilu grilo
haas manga
haat quatro
haatnulu quarenta
habai assoalhar
habit entalar
hadak maca, padiola
hadeer acordar
hadera an jejuar
hadi.a consertar
hadomi amar
hae capim
hafaho mondar
hafila virar, girar
hafoin depois
hafuhu espreitar, espiar
hahalok acção f.
hahán comida
hahii louvar
hahihik gemer
hahoris parir, dar à luz
hahú começar
hai arraia
haka'as an esforçar-se
haka'as obrigar
hakadak enfileirar
hakahik impedir
hakarak querer
hakat atravessar
hakerek escrever
haketak separar
hakfodak ficar admirado
hakfu'ik assobiar
hakfudik fingir
hakilar gritar
haklalak aclamar
hakmatek sossegar
hakne'ak ajoelhar-se
hakohak abraçar
hakoi sepultar, enterrar
hakotu partir em dois
hakribi desprezar
hakru'uk curvar-se
haksesuk brigar
haksi'ak ralhar
haksoit saltar, pular
haksolok contente
haksolok regozijar-se
haktuir contar, relatar
hakur ultrapassar
hakurut amarrotar, enrugar
halai correr
halakon destruir
hala'o cumprir
halerik gemer
hale'u circundar
hali gondão
halibur reunir
halimar brincar
halo aat danificar, prejudicar
halo jejún jejuar
halo tuir obedecer
halo fazer
haluha esquecer
hamate apagar
hamaus acariciar
hameno encomendar
hamlaha estar com fome
hamnasa rir; sorrir
hamoos limpar
hamriik estar de pé
hamrook estar com sede
hamulak rezar
hamutuk juntos
han comer
hananu cantar
handii visitar
hanehan espremer
hanesan como
hanetik obstruir
hanoin pensar
hanoin-hetan lembrar-se
hanoin-hikas arrepender-se
hanorin ensinar
hapara parar
harabat pôr juntos
harahun escangalhar
haraik-an humilde
hare arroz em casca, nele
haree ver
harii erguer
hariis banhar-se
harohan rezar
haruka comandar
haruka enviar
hasai tirar
hasan bochecha
hasan-hun queixo
hasan-rahun barba
hasara zombar de
hatais roupa
hatais vestir
hatama inserir
hatán responder
hatau obstruir
hateke olhar
hatene saber
hatenu latir
hatete dizer
hatudu oin-midar sorrir
hatudu mostrar
hatún nahan descarregar
hatún baixar
ha'u eu, me, mim
ha'u-nia meu (adj.)
ha'u-nian meu (pron.)
hean remar
hedan pandano
hedi pregar
hein esperar
hela ficar; morar
heli lia negar
hemu beber
hena pano, tecido
hetan encontrar, achar
hi.it alçar
hikar dobrar
hili apanhar do chão
hili escolher
hira quanto
hirus zangar-se
hirus-matan peito
hitin colo
hitu sete
hitunulu setenta
ho (prep.) com
hoban ensopar, pôr de molho
hodi (conj.) para (conj.)
hodi (prep.) com
hodi trazer, levar
hois torcer
hola obter
hori desde
horibainrua anteontem
horik morar
horikalan ontem à noite
horisehik ontem
horiuluk há muito
horon cheirar
horun fel, bílis f.
hosi de, por
hosu peidar
hotar jurar
hotu acabar
hotu, hotu-hotu todo
hudi banana
hu.in vagina
hun fundo, começo
husar umbigo
husik deixar
husu perguntar; pedir
huu soprar
i e
ibun boca
ibun-kulit lábio, beiço
ibun-rahun bigodes
ida um
ida-idak cada
iha ne'e aqui
iha ne'ebá ali
iha ne'ebé onde
iha em; haver; ter
iis cheirar
ikan peixe
ikan-gama tubarão
ikun cauda, rabo
ikus último
ikusliu, ikusmai finalmente
ilas imagem f.
imajen imagem f.
imi vós, vos
imi-nia vosso (adj.)
imi-nian vosso (pron.)
inan mãe
-inan fêmea (animal)
inan-banin sogra
inan-boot tia
inus nariz
inus-metin constipação f.
inus-teen monco, ranho
isin corpo
isin-di'ak sadio, são
isin-lolon corpo
isin-manas febre f.
isin-molik nu
isin-moras doente
ita nós, nos (incl.)
Ita o senhor, a senhora,
você
Ita-Boot Vossa Excelência
ita-nia nosso (adj.,incl.)
ita-nian nosso (pron.,incl.)
jambata ponte f.
jambua toranja
janela janela
ka ou
ka lae? é que...?
kaan-teen sôfrego, guloso
kabaas ombro
kabas-lahan fio
kabat (kawat) arame
kabeen saliva, cuspo
kabeer liso
kaben casar-se
kabuar redondo
kabuk grávida
kabun barriga
kabun-solur diarreia
kabura feto
kadeia prisão f.
kadeira cadeira
kadeli anel
kadiuk caranguejo
kadunan palácio
kaebauk crescente-coroa
kaer segurar; apanhar
kaer tomar
kafé café
kafoli langotim, tanga
kafu'i flauta
kaha pepino
kahur misturar
kail anzol
kain caule, talo, haste f.
kakae cacatua
kakehe leque
kakorok garganta
kakorok-fukun pomo-de-Adão
kakorok-talin traqueia
kakutak cérebro, miolos
kakuuk coruja
kala talvez
kalan noite f.
kaleen estanho
kalili escudo (arma)
kalili-kuak sovaco
kalohan nuvem
kamarua concubina
kamat arranhar
kamii camim
kampaña sarão de mulher
kamudi leme
kanek chaga
kanta cantar
kanuru colher
kapás belo, formoso
karak-teen avarento
karau búfalo
karau-baka vaca
kari espalhar
karik talvez
karól saca
karón saca
karuda hortelã f.
karuk esquerdo
karuuk beringela timorense
kasian coitado
kastigu punir, castigar
kasu anular, riscar
katak que (conj.)
katak significar
katana catana
katar comichar
kateri tesoura
katuas velhote
katuma piolho da roupa
katupa catupa
kauá corvo
ka'ut saco
kbiit força, poder
ke'e cavar
kedas imediatamente
kedo rã f.
kela grilo
kelu pulseira
kesar queixar-se
kesi amarrar, atar
keta não + imperativo; para
não
kiak pobre
kibukibu pirilampo
kidan cadeiras f.pl., anca,
quadril
kidun cu
ki.ik pequeno
kikir sono
kikit escamas f.pl.
kilat espingarda
kili fazer cócegas
kinur amarelo
kitilili pirilampo
kiukae codorniz f.
klamar alma
klaran meio, centro
klarek pouco fundo
kle'an fundo
kle'uk torto
kleur muito tempo
klobor cabana
kloot estreito
kluni almofada
kmaan leve, ligeiro
kmanek belo, formoso
kmeak castanho
knaar trabalho
knaban balde
knedok concha
knoruk pescoço
knosen-ruin costelas
knotak cintura, cinta
knua aldeia
knuan bainha de espada
ko'a cortar
ko'alia falar
kohen bolsa
koi ra(s)par
koir barbear
koko provar (comida)
koko ensaiar
kolan pântano, brejo
kole cansado
kolen salário, ordenado
kolu despir
kona tocar
kona-ba acerca de
konta contar, relatar
kopu copo
kopukopu borboleta
kore desligar
kór-kafé castanho
kór-mohu desbotar
kosar-been suor
kose esfregar
kosok tenro
kosok-oan criança
kota cidade f.
koto feijão bravo
kotu partir em dois
kotuk dorso, costas
kotuk-ruin coluna vertebral
ko.us trazer ao colo
kraik baixo
krekas magro
kro'at afiado
kruduk corcovado, corcunda
krukut áspero
kuana direita
kuartu quarto
kuda cavalo
kuda plantar
kudaku caracol
kuda-kusin sela, selim
kude.ik coxo, manco
kukulai borboleta
kukur trovão
kukus cozer a vapor
kulapur bolor, mofo
kulat cogumelo
kulit pele f.
kulu (-tunu) fruta-pão
kulu-naka jaca
kumbili tubérculo
kumu apertar
kuran precisar de
kurita polvo
kusa cavilhar
kusi bilha, pote
kutun bicho
ku'u beliscar
la não
laan vela (de barco)
laba cortar em fatias
labadain aranha
labarik bebé
labele não + imperativo; para
não
ladún não muito
lae não
la'en marido
lafaek rai-maran lagarto
lafaek crocodilo
lafatik peneira
lahalimar extremamente
laho rato
lahó sem
lai queira; um pouco
laiha sem
lailais depressa
lais rápido
lakateu rola
lakeru abóbora
lakin antigo
lakohi recusar
lakon desaparecer
lakon perder
laku civeta
lalaek gafanhoto
lalar mosca
lalar torrar
lalatak sombra
lalatik verme
lalehan céu
lalenok espelho
lali'an centopeia
lali'an trempe f.
lalika não é preciso
laloran onda
lamas apalpar
lanu bêbado
lanu-teen beberrão
laoras em breve
la'o andar
la'ós não
laran interior
laran-kraik triste
laran-luak generoso
laran-makerek hipócrita
laran-moras invejoso
laran-sa.e náusea, enjôo
lasan pénis
lasan-fuan testículo
latan estar deitado
lee ler
lees rasgar
leet intervalo
leka cigarra
lekar espalhar
lekirauk macaco
lenuk tartaruga
lesun pilão
le'u círculo
lia-bosok mentira
lia-foun notícia
liafuan palavra
lia-ida estar de acordo
lia-loos verdade
lian voz; língua
lidun canto
liis cebola
liis-asu alho
liki sacudir, agitar
lilin cera
lilin-oan vela
lima cinco
limafuan boot polegar
limafuan-hatudu dedo indicador
limafuan-ki.ik dedo mínimo
limafuan-klaran dedo médio
liman braço; mão
liman-fuan dedo
limanfuan-kadeli dedo anular
liman-fukun pulso
liman-humur punho
liman-kukun unha
liman-rohan herança
liman-tanen mão f.
limanulu cinquenta
lipa sarão
liras asa
lisak lêndea
lisan costume
liu passar; mais
liubá há
liuliu sobretudo
li'ur exterior
liurai-feto rainha
liurai-oan príncipe
liutiha depois
livre livre
livru livro
lo(k)raik tarde f.
lohi enganar
loja loja
loke abrir
loko-an presunçoso
lolo cântaro, jarra
lolo esticar
loloos correcto, certo
loos direito; direita; correcto;
verdadeiro
loos (adv.) sim
lori trazer, levar
lori-empresta pedir emprestado
loriku papagaio
loro, loro-maran sol
loron dia m.
loro-natutun meio-dia
loron-boot festa
loron-domingu domingo
loron-kinta quinta-feira
loron-kuarta quarta-feira
loron-sábadu sábado
loron-segunda segunda-feira
loron-sesta sexta-feira
loron-tersa terça-feira
losu extrair, tirar
lotuk delicado
luan largo
lubun grupo
luhan curral
luhu cesto plano
luku mergulhar
lulik santo, sagrado
lulun enrolar
lumut musgo
lumut verde
lurón rua
lutu luto
lutu sebe f., vedação, cerca
maas bocejar
mahar espesso
mahon sombra
mahon-been orvalho
mai vir
maibé mas
mak, maka é que
maka.as forte
makdadi chumbo
makerek listrado
makikit águia
maksoik rico
maksorin rim
malae estrangeiro
malahuk cinzento
maliboo garça
malirin frio
malu um ao outro
maluk companheiro
maluk parente
malus bétele
mamar mole, macio
mamiik bexiga
mamuk vazio
mamut morno
manabe alforreca
manán vencer; ganhar
manas quente
manduku rã f.
mane homem
-mane macho
mane-faluk viúvo
mane-foun genro
mane-klosan solteiro
mane-oan rapaz
mane uma-laran criado
mangame delirar
maninga feitiço, mandinga
manko tigela
manteiga manteiga
manu-aman galo
manu-fuik ave f., pássaro
manu-fulun pena
manu-knuuk ninho
manu-liin pardal de arrozal
manu-rade pato
manu-tolun ovo
maran seco, enxuto
Maromak Deus
martelu martelo
masin sal
masin-midar açúcar
maski embora (conj.)
matak adj. não maduro, cru
matak s. sanguessuga
matan olho
matan-balanda de olhos azúis
matan-been lágrima
matan-delek cego
matan-dook feiticeiro
matan-dukur sonolento
matan-fukun sobrancelha
matan-fulun celha
matan-kliir vesgo
matan-kulit pálpebra
matan-moris cuidadoso
mate morrer; morto; morte f.
matebian alma de morto
matek paralisado
matenek sábio
maun irmão mais velho
maus manso, domesticado
mean vermelho
me'ar tossir
meda sarigueia
meer salgado
mehi sonhar
meik afiado
mela pulga
merak turvo
merik sarna
mesamesak sozinho
metan preto
meti maré f.
metin firme
meti-ulun recife
meza mesa
midar doce
mihis fino, ténue
mii mijar, urinar
miin urina
mina óleo
mina-morin perfume
mina-rai petróleo
mirain formiga branca
mo'at chupar
modo hortaliça
modok verde
modo-tahan legumes verdes
moe (ter) vergonha
moen órgãos genitais
mohu apagar-se
molok antes de
momoos claro
monok mudo
monu cair
moon claro
moos limpo
moras doer; dor f.; doente;
doença
more desbotar
morin fragrante
moris vivo; viver; vida
moris mai nascer
morteen colar de coral
moruk amargo
morun veneno
mós também
mosu aparecer
mota rio
motok estar com soluço
mout afundar-se
mukit carecer, faltar
(mundu-) raiklaran mundo
munuk rombo
musan grão, caroço
muta vomitar
mutin branco
mutisala pérolas
naan irmão (de mulher)
na'an carne f.
nafatin sempre
nahe estirar
na'i senhor
na'ilulik padre, sacerdote
na'in dono, proprietário
nakali ferver
nakbetok rombo
nakdedar tremer
nakdoras escorregar
nakloke estar aberto
nakonu cheio
nakoron roncar
namkari espalhar-se
namkurut enrugar-se
namlaik murchar
namlele boiar, flutuar
nanál língua
nanarak palato, céu da boca
nani nadar
nanis antecipadamente
na'ok furtar, roubar
na'ok-teen ladrão
naran nome; qualquer;
contanto que
naruk longo, comprido
nata mascar, mastigar
natar arrozal
nati percevejo
natoon bastante; adequado;
conveniente
ne'e este; esse; isto; isso
ne'ebá aquele
ne'ebé que (pron.)
neen seis
neenulu sessenta
nehan dente
nehan-isin gengiva
nehek formiga
neineik lento
neon mente f.
nesun pilão
nia arti significar
nia ele, ela, o, a
nia, ninia seu (adj.)
nian seu, dele, dela (pron.)
niki morcego
ninian seu, dele, dela (pron.)
ninin margem
niran gengivas
nisik sufocar, engasgar
nisik sufocar-se
no e
nona concubina
nono ferver, cozer
nonook calar-se
nune.e assim
nurak jovem, novo
nusa ilha
nusu punho
nuu coco
nuu-been água de coco
nu'udar como
ó tu, te, ti
oan filho; cria; pequeno
oan-feto filha
oan-kaduak gêmeo
oan-kiak órfão
oan-mane filho
odamatan porta
odan escada de mão
odi odiar
oe vime
ohin hoje
oho matar
oin cara, rosto
oin-aat feio
oin-halai vertigens f.pl.
oin-hanesan parecido, semelhante
oin-ida de.it mesmo
oin-kamutis pálido
oin-ketak separado
oin-merik espinhas, acne f.
oin-nakukun desmaio
oin-oin, oioin vários
oinsá como
okos parte inferior f.
ona já
ó-nia teu (adj.)
ó-nian teu (pron.)
oras hora
orasida logo
osan dinheiro
osan-mean ouro
osan-mutin prata
osan-rahun trocado
otas idade f.
para parar
parente parente
pateka melancia
patu pato
paun pão
pedasuk pedaço
pepinu pepino
pombu pombo
ponte ponte f.
presiza precisar de
raan sangue
raga cesto
rahun-aat má sorte f., desdita
rahun-di.ak boa sorte f.
rai guardar
rai terra
rai-abu neblina; névoa
rai-henek areia
rai-ketan fronteira
rai-kotun ilha
rai-kuak buraco
rai kuna guardar rancor
rai-lakan relâmpago
rai-monu penhasco
rai-mutin madrugada, amanhecer
rain país
rai-na'in fantasma m.
rai-nakaras anoitecer
rai-nakukun escuridão, trevas
rai-naroma madrugada, amanhecer
rai-naroman luz do sol f.
rai-olat barranco, ravina
rai-rahun poeira
rai-suut vulcão
rai-tarutu trovão
rai-tatinis penhasco
rai-tetuk planície f.
rama arco de setas
rama-isin flecha, seta
ramata acabar
rasik mesmo
rate sepultura
reben dez mil
reen-toos testa
re'i beijar
resik demasiado
rian cunhado
rihun mil
riku rico
ritan cola
riti cobre
ró barco
ró-ahi navio
rohan compadecer-se
rohan ponta, fim
rona ouvir; escutar
rota cana
rua dois
ruanulu vinte
ruanulu-resin-ida vinte-e-um
ruanulu-resin-lima vinte-e-cinco
ruin osso
ruma algum, qualquer
ruu roer
sá o que
saan cedo
sabraka laranja
sadere apoiar-se
sadi'a compadecer-se
sa'e subir
saeru arrotar
sai sair; tornar-se
saida o que
saki cortar de pancada
sakunar escorpião
sala erro; pecado
saláriu salário, ordenado
sale percevejo
salurik guarda-chuva
sama pisar, calcar
samea cobra
samodo cobra verde
sanametan fuligem f.
sanan panela
santan leite de coco
sanulu dez
sanulu-resin-haat catorze
sanulu-resin-hitu dezassete
sanulu-resin-ida onze
sanulu-resin-lima quinze
sanulu-resin-neen dezasseis
sanulu-resin-rua doze
sanulu-resin-sia dezanove
sanulu-resin-tolu treze
sanulu-resin-ualu dezoito
sapatu sapato
saran entregar
sarani cristão; baptizar
saro'o acocorar-se
sasán bens (mpl.)
sasin testemunha
sasoro canja
sasuit pente
satan reter
sé quem
se se
sedu cedo
sei ainda; marcador do
futuro
seidauk ainda não
selae se não
selan sela, selim
selu pagar
seluk outro
seluk outro
semana, basar semana
semo voar
sente sentir
serbí servir
serbisu trabalho
serve servir
sia nove
sianulu noventa
sidade cidade f.
sigarra cigarra
si'ik advinhar
siin azedo
sikun cotovelo
silu partir
simu receber
sin sim
sintura cintura, cinta
sinu sino
sinzentu cinzento
sipu concha
sira eles, os, elas, as
sira-nia deles, delas (adj.)
sira-nian deles, delas (pron.)
sobu desmoronar
soe deitar (fora)
soi possuir
solok felicidade f.
sona fritar
sona picar
soran incitar
sori defender
sorin lado
soro caçar (animais)
soru tercer
sosa comprar
subar esconder
sui pentear
sukaer tamarindo
sukat medir
suku região tribal
suku apunhalar
suku coser
sulan rolha
suli correr, fluir
sunu acender
sunu queimar
sura contar
surat carta
surat-tahan papel
surik espada
suru tirar com colher
susar dificuldade f.
susu mamar
susubeen leite
susuk mosquito
susun seio
susu-raan sanguessuga
suta seda
suut soprar
taa talhar
ta'an cesto de folha de
palmeira
tabelen pender
tafui cuspir
tahan suportar
tahu lodo, lama
taka fechar; cobrir
takruik coluna vertebral
tala, teu gongo
talas taro, inhame
tali corda
tali-hun palmeira
tama entrar
tamis provar (sólidos)
tamun defumar
tan mais
tan por causa de
tanan nu
tanara bigorna
tanba porque
tanbasá por que
tane suster
tanis chorar
tansá por que
tanutuk martelo
tara pendurar
tarata insultar
tarde tarde adv.
taru apostar
tarutu barulho
tasak maduro; cozido
tasi mar
tasi-ibun beira-mar, costa
tata morder
tatera ameaçar
tatolan goela, faringe f.
tatoli expedir, remeter
tau tan acrescentar
tau pôr
ta'uk ter medo
taxu frigideira
tebe dar um pontapé
tebedai dança de mulheres
tebes certo
tebetebes realmente, muito
tee cagar
tee-been diarreia
teen excremento
tee-oan intestinos, tripas
te.in cozinhar, cozer
teki osga
tekitekir de repente
tempu tempo
tene convidar
tenke ter de
tenta tentar
teon ursinho-do-mar
teri aparar
terus sofrer
tesi lia decidir
tesi cortar destacando
testemuña testemunha
tetak picar, moer
tiba entupir
tiha arremessar
tiha rede f.
ti'i fiar
tilak cortar em fatias
tilun orelha
tilun-diuk surdo
tilun-hun sono
timir queixo
timis provar (líquidos)
tinan ano
tinan inverno
toba dormir
toba-fatin cama
tobi quarto
todan pesado
tohar quebrar
tohu cana-de-açúcar
tokon cem mil
tolan engolir
tolok insultar
tolu três
tolunulu trinta
tomak inteiro
toman acostumar-se
to'o chegar; até
toos duro
to'os horta
to'os-na.in agricultor
tua vinho
tuak vinho, tuaca
tua-mutin vinho, tuaca
tuan velho
tua-siin vinagre
tuba rai resistir
tubuk botão, rebento
tudik faca
tudón chapéu cónico
tuir seguir; continuir; ao
longo de
tuirmai depois
tukir assar em bambu
tuku tuur ajoelhar-se
tuku golpear
tula carregar
tulun ajudar
tun baixar
tuna enguia
tunis ervilha timorense
tunu assar
turu gotejar, pingar
tusan dívida
tutan juntar, ligar
tutun cume, cimo
tutur levar à cabeça
tuu espetar
tuur estar sentado; morar
ualu oito
ualunulu oitenta
uat veia
udan chuva
udan-boot inverno
uitoan pouco
ukun-fuan regra
ular lagarta
uluk antes (adv.)
uluklai antes de tudo
ulukliu antes de tudo
uluknain antes de tudo
ulun cabeça
ulun-fatuk cabeça
ulun-molik calvo, careca
ulun-moras dor de cabeça f.
ulun-ruin caveira
uma casa
umakain família
uma-kakuluk tecto, telhado
uma-kreda igreja
uma-na.in dono de casa
uti pénis
utu piolho
utur bolor, mofo
utu-tolun lêndea
uu tubarão
uut pó, farelo
venenu veneno
vizita visitar
xá chá m.
xapeu chapéu
xikra chávena
xina-uma loja
xumasu almofada

No comments:

Post a Comment